ANTIOXYDANT - АНТИОКСИДАНТ - ХОРГҮЙЖҮҮЛЭЛТ
Оксидант нь исэлдэх процесс юм. Хүний Биеийн молекулууд дахь атомууд нь електронуудаа алдах эсвэл нэмж авах өөрчлөлтүүдийг хэлэх ба үүнийг исэлдэх процесс буюу оксидант /Oxidation / гэх химийн урвал юм. Исэлдэх процесс буюу оксидант урвал нь чөлөөт радикалуудыг үүсгэж болох ба энэ чөлөөт радикалууд нь исэлдэлтийн гинжин урвалыг дэмжиж явуулдаг. Гинжин урвал нь эсэд нөлөөлж гэмтээдэг ба эсүүдийг үхэлд ч хүргэх хэмжээний хор үзүүлдэг.
Энэ үед Хүний биед хордлого өгөх, дотор муухайрах, идэвхигүй болох, их өлсөлт эсвэл дуршилгүй болох зэрэг мэдрэмж төрөх, түүнчлэн стресст орох зэрэг сөрөг үр дагаварууд гарна. Шалтгаан нь ажлын байрны хортой нөхцөл, архидалт, хортой хоол хүнс хэрэглэх, эмийн хордлого зэргээс үүсэж болох сөрөг үр дагаварууд орно.
Дээрхи чөлөөт радикалуудыг нэмж суулгах эсвэл устгах замаар /електронуудыг зохистой байранд байрлуулж исэлдэлтийг зогсоох/ гинжин урвалыг зогсоох эсрэг урвалыг " Антиоксидант буюу хоргүйжүүлэх үйлчилгээ " гэдэг.
Оксидант буюу исэлдэлт нь гинжин урвалаар хүний биед удаан хугацаагаар явагдахад таагүй сөрөг үр дүнд хүргэх ба идэвхитэй исэлдэлтийн байдалд оруулж, эсүүдийг исэлдэх стресст оруулах, гэмтээх цаашлаад эсүүдийг үхэлд ч хүргэж болно.
Жишээ нь: Архи удаан хугацаагаар хэрэглэхэд хүний бие шартаж хордлогонд орох ба тухайн биеийн эсүүд нь исэлдэлтийн гинжин урвалыг дэмжиж,
1-рт исэлдэх стресст орох,
2-рт эсийн өөрчлөлтөнд орох,
3-рт зарим эсүүд нь үхжинэ. Архины донтолтонд орсон хүний бие дараахь (нүдэнд харагдахуйц) сөрөг үр дүнг үзүүлнэ.
1, Арьсны эсүүд үхжиж харагдах байдал илт доройтно.
2, Хордлогын дараахь шатанд шилжиж сэтгэцэд нөлөөлөн стресст орох, дэмийрэх хий юм харах.
3, Эмгэг төрөгч илрэх хорт хавдар үүсэх цаашлаад үхэлд хүргэх сөрөг үр дүнг үзүүлдэг.
Антиоксидант үйлчилгээ нь хоол хүнсний бүтээгдэхүүн, хүнсний нэмэлт тэжээл, витаминуудад ихэвчлэн агуулагддаг ба хорт хавдар зүрх судасны өвчлөл, өндрийн өвчлөл (jetlag, өндөрлөг газар хүчилтөрөгчийн дутмагшилд орох, дотор оргих, баримжаа алдах толгой эргэх гм.) –өөс сэргийлэхэд тустай.
Хортой зуршил (архидалт, тамхидалт), Агаарын бохирдол, үйлдвэрлэлийн болон уул уурхайн орчноос бага зэргийн хордлогод удаан хугацаагаар байнга өртөхөд хүний биед илүү их хохирол учруулдаг ба биеийн эсүүдэд оксидант–исэлдэлтийн гинжин урвал байнга явагдаж үр дүнд нь: эсүүдийг өөрчлөлтөнд оруулах, эсийн үхэлд хүргэх хэмжээний хохирлыг хүний биед үзүүлдэг. Иймд орчны болон ажлын байрны нөхцөл - (Үүнд: Уул уурхай, хүнд ба хөнгөн үйлдвэрлэл, химийн болон бензинтэй ойр ажилладаг хүмүүс гм ордог.) -өөс шалтгаалаад хүмүүс антиоксидант буюу хоргүйжүүлэх үйлчилгээг байнга биедээ авч байх хэрэгтэй болдог.
Антиоксидант бүтээгдэхүүнд: Бета каротин, Витамин Е, Витамин С, Витамин А болон тариурын шингэн дуслууд нь дангаараа ордог. (Хүнсний бүтээгдэхүүнд агуулагдсан дээрхи антиоксидантууд нь устгагдмал шинж чанартай байдаг ,)
Жишээ нь: Сүү тараг, бусад хүнсний бүтээгдэхүүн дэх бодисууд антиоксидант шинж чанартай байдаг ч үйлчилгээ нь тодорхойгүй, тухайн бүтээгдэхүүний найрлага бүтцэд агуулагдах бусад елементүүд нь ямар урвалд орох нь харьцангуй байдаг. Энэ нь Антиоксидант урвал үзүүлэх эсвэл оксидант үйлчилгээ үзүүлэх, бүр ямар ч үйлчилгээ эс үзүүлэх зэрэг нь тодорхойгүй гэсэн ойлголт.
Үйлдвэрийн газрын ажилчид сүү ууж хордлогоо тайлдаг. Энэ нь антиоксидант-хоргүйжүүлэх үйлчилгээ болж чадах уу? Жишээ авъя: Архины хордлого буюу шарталтанд сүү уугаад шууд энэ хордлого тайлагдах уу. Өөрөөр хэлбэл Шарталтаас арай бага зэргийн байнга тохиолдох орчины бохирдлын хордлогыг сүү ууж тайлагдана гэж найдаж болохгүй учир нь: Сүүнд агуулагдаж байгаа антиоксидант элементүүд нь дангаараа салж хүний биед үйлчилдэггүй сүүний бусад элемент, ферментүүд нь үйлчилэлд зэрэгцэн оролцдог учир антиоксидант үйлчилгээг тодорхойгүй болгож байгаа юм.
Шингэн Хүчилтөрөгчийн бэлдмэл нь үндсэн хоёр үйлчилгээтэй. 1-рт биеийг хүчилтөрөгчөөр хангах, 2-рт Антиоксидант буюу хоргүйжүүлэх. Хүний биеийг хүчилтөрөгчөөр баяжуулах замаар биеийн бодисын солилцоог (metabolism) идэвхижүүлдэг. Бодсын солилцоо идэвхитэй явагдсанаар исэлдэлтийн гинжин урвалыг шууд зогсоож өгдөг.
Энэ үед Хүний биед хордлого өгөх, дотор муухайрах, идэвхигүй болох, их өлсөлт эсвэл дуршилгүй болох зэрэг мэдрэмж төрөх, түүнчлэн стресст орох зэрэг сөрөг үр дагаварууд гарна. Шалтгаан нь ажлын байрны хортой нөхцөл, архидалт, хортой хоол хүнс хэрэглэх, эмийн хордлого зэргээс үүсэж болох сөрөг үр дагаварууд орно.
Дээрхи чөлөөт радикалуудыг нэмж суулгах эсвэл устгах замаар /електронуудыг зохистой байранд байрлуулж исэлдэлтийг зогсоох/ гинжин урвалыг зогсоох эсрэг урвалыг " Антиоксидант буюу хоргүйжүүлэх үйлчилгээ " гэдэг.
Оксидант буюу исэлдэлт нь гинжин урвалаар хүний биед удаан хугацаагаар явагдахад таагүй сөрөг үр дүнд хүргэх ба идэвхитэй исэлдэлтийн байдалд оруулж, эсүүдийг исэлдэх стресст оруулах, гэмтээх цаашлаад эсүүдийг үхэлд ч хүргэж болно.
Жишээ нь: Архи удаан хугацаагаар хэрэглэхэд хүний бие шартаж хордлогонд орох ба тухайн биеийн эсүүд нь исэлдэлтийн гинжин урвалыг дэмжиж,
1-рт исэлдэх стресст орох,
2-рт эсийн өөрчлөлтөнд орох,
3-рт зарим эсүүд нь үхжинэ. Архины донтолтонд орсон хүний бие дараахь (нүдэнд харагдахуйц) сөрөг үр дүнг үзүүлнэ.
1, Арьсны эсүүд үхжиж харагдах байдал илт доройтно.
2, Хордлогын дараахь шатанд шилжиж сэтгэцэд нөлөөлөн стресст орох, дэмийрэх хий юм харах.
3, Эмгэг төрөгч илрэх хорт хавдар үүсэх цаашлаад үхэлд хүргэх сөрөг үр дүнг үзүүлдэг.
Антиоксидант үйлчилгээ нь хоол хүнсний бүтээгдэхүүн, хүнсний нэмэлт тэжээл, витаминуудад ихэвчлэн агуулагддаг ба хорт хавдар зүрх судасны өвчлөл, өндрийн өвчлөл (jetlag, өндөрлөг газар хүчилтөрөгчийн дутмагшилд орох, дотор оргих, баримжаа алдах толгой эргэх гм.) –өөс сэргийлэхэд тустай.
Хортой зуршил (архидалт, тамхидалт), Агаарын бохирдол, үйлдвэрлэлийн болон уул уурхайн орчноос бага зэргийн хордлогод удаан хугацаагаар байнга өртөхөд хүний биед илүү их хохирол учруулдаг ба биеийн эсүүдэд оксидант–исэлдэлтийн гинжин урвал байнга явагдаж үр дүнд нь: эсүүдийг өөрчлөлтөнд оруулах, эсийн үхэлд хүргэх хэмжээний хохирлыг хүний биед үзүүлдэг. Иймд орчны болон ажлын байрны нөхцөл - (Үүнд: Уул уурхай, хүнд ба хөнгөн үйлдвэрлэл, химийн болон бензинтэй ойр ажилладаг хүмүүс гм ордог.) -өөс шалтгаалаад хүмүүс антиоксидант буюу хоргүйжүүлэх үйлчилгээг байнга биедээ авч байх хэрэгтэй болдог.
Антиоксидант бүтээгдэхүүнд: Бета каротин, Витамин Е, Витамин С, Витамин А болон тариурын шингэн дуслууд нь дангаараа ордог. (Хүнсний бүтээгдэхүүнд агуулагдсан дээрхи антиоксидантууд нь устгагдмал шинж чанартай байдаг ,)
Жишээ нь: Сүү тараг, бусад хүнсний бүтээгдэхүүн дэх бодисууд антиоксидант шинж чанартай байдаг ч үйлчилгээ нь тодорхойгүй, тухайн бүтээгдэхүүний найрлага бүтцэд агуулагдах бусад елементүүд нь ямар урвалд орох нь харьцангуй байдаг. Энэ нь Антиоксидант урвал үзүүлэх эсвэл оксидант үйлчилгээ үзүүлэх, бүр ямар ч үйлчилгээ эс үзүүлэх зэрэг нь тодорхойгүй гэсэн ойлголт.
Үйлдвэрийн газрын ажилчид сүү ууж хордлогоо тайлдаг. Энэ нь антиоксидант-хоргүйжүүлэх үйлчилгээ болж чадах уу? Жишээ авъя: Архины хордлого буюу шарталтанд сүү уугаад шууд энэ хордлого тайлагдах уу. Өөрөөр хэлбэл Шарталтаас арай бага зэргийн байнга тохиолдох орчины бохирдлын хордлогыг сүү ууж тайлагдана гэж найдаж болохгүй учир нь: Сүүнд агуулагдаж байгаа антиоксидант элементүүд нь дангаараа салж хүний биед үйлчилдэггүй сүүний бусад элемент, ферментүүд нь үйлчилэлд зэрэгцэн оролцдог учир антиоксидант үйлчилгээг тодорхойгүй болгож байгаа юм.
Шингэн Хүчилтөрөгчийн бэлдмэл нь үндсэн хоёр үйлчилгээтэй. 1-рт биеийг хүчилтөрөгчөөр хангах, 2-рт Антиоксидант буюу хоргүйжүүлэх. Хүний биеийг хүчилтөрөгчөөр баяжуулах замаар биеийн бодисын солилцоог (metabolism) идэвхижүүлдэг. Бодсын солилцоо идэвхитэй явагдсанаар исэлдэлтийн гинжин урвалыг шууд зогсоож өгдөг.
Хүчилтөрөгчөөр хангагдсан цусны улаан эс (hemoglobin) нь оксидант урвалд орсон эсийн цитозол /шингэнд орж/ дээр очин эсрэг исэлдэх үйлчлэлд ордог ба энэ нь цаашлаад эсийн мембраныг хамгаалах үйлчилгээ үзүүлэх бөгөөд эргэн исэлдэх үйлчилгээг (Липидийн пероксидант* өөхжихөөс өмнө) тодорхой хугацаанд зогсоож өгч байдаг.
Шингэн Хүчилтөрөгчийн Бүтээгдэхүүний үйлчилгээ нь Антиоксидант шинж чанартай ба идэвхитэй минералууд нь чөлөөт радикалуудын хэтэрсэн өсөлтийг хязгаарлаж өгч байдаг. Шингэн Хүчилтөрөгчийн бэлдмэлийн идвэхитэй минералууд болох Селен, Цайрыг антиоксидант шим тэжээл гэж үздэг бөгөөд Төмөр, Зэс, Магнезм зэрэг минералууд нь идэвхитэй үйлчлэлд ордог учраас антиоксидант үйлчилгээ болж чаддаг. Идэвхитэй минералуудын нэгдэл нь 1-рт хүчилтөрөгчжүүлж, 2-рт эд эсүүдийн оксидантыг (идэвхитэй исэлдэлтийг) зогсоох, засварлахад нөлөөлөл үзүүлдэг чухал (антиоксидант чанартай) үйлчилгээ болдог.
Хүчилтөрөгчийн хангамжийг сайжруулах замаар бодисын солилцоог идэхжүүлж, антиоксидант үйлчилгээг авах нь бидэнд нэн хэрэгцээтэй байгаа үйлчилгээ юм. Иймд хөдөлмөрийн хортой нөхцөлд ажиллагсадад болон хүчилтөрөгчийн хангамж муутай орчинд ажиллаж амьдардаг хүмүүс хэрэглэх, дээрхи үйлчилгээг байнга авч байх хэрэгтэй.
Бэлтгэсэн: Б.Нарантуяа /Хүний Их эмч Клиникийн профессор/
Хүчилтөрөгчийн хангамжийг сайжруулах замаар бодисын солилцоог идэхжүүлж, антиоксидант үйлчилгээг авах нь бидэнд нэн хэрэгцээтэй байгаа үйлчилгээ юм. Иймд хөдөлмөрийн хортой нөхцөлд ажиллагсадад болон хүчилтөрөгчийн хангамж муутай орчинд ажиллаж амьдардаг хүмүүс хэрэглэх, дээрхи үйлчилгээг байнга авч байх хэрэгтэй.
Бэлтгэсэн: Б.Нарантуяа /Хүний Их эмч Клиникийн профессор/